Lau nước mắt đi nào, em của anh
Khóc thế đủ rồi còn mẹ già con dại
Em hãy đứng lên đi, anh mong em vững chãi
Phía trước đường còn xa ngái phải không em?

Lau nước mắt đi nào em thân yêu
Hãy mỉm cười thật tươi và bước về phía trước
Anh ở lại nơi đây giữa mênh mông sóng nước
Vẫn trong lòng mẹ Việt Nam ta

Lau nước mắt đi và đừng mãi xót xa
Anh không thể bên em khi phong ba bão táp
Nên anh muốn em như xương rồng trên sa mạc
Để anh yên lòng hóa sóng giữa trùng khơi

Lau nước mắt đi và bước dưới mặt trời
Bằng những bước chân vô cùng kiêu hãnh
Hãy sống cả phần anh chưa kịp sống
Để anh biết là em đã rất yêu anh.
                                         (Tuổi trẻ- số chủ nhật, 26/6- 2016)

Lời bình

Vào trung tuần tháng 6 năm 2016, trên đất nước ta đã ra xẩy hai sự cố tai nạn máy bay quân sự liên tiếp: ngày 14/6, máy bay SU-30MK2 do 2 phi công lái bay luyện tập, rơi trên biển, một chiến sĩ đã không trở về. Cách một ngày sau, 16/6, máy bay CASA-212 chở 9 chiến sĩ gồm lính phi công và không quân đi tìm cứu đồng đội, cũng bị nạn rơi trên biến, cả 9 chiến sĩ không sống sót một người nào! Mất người, mất của, một tổn thất rất lớn. Mất của thì còn có thể mua sắm, còn mất người, mất đi cùng một lúc 10 người con ưu tú của quân đội thì biết lấy gì thay thế, bù đắp nổi…!

Thi phẩm này của nhà thơ Trần Thị Lam đã ra đời trong bối cảnh đó, bằng một cách nhìn và giọng điệu khác với cả một xê-ri thơ than khóc ai oán lú bấy giờ. Kiểu thơ trữ tình nhập vai, hóa thân vào linh hồn người đã khuất nói với người đang sống, tuy hiếm nhưng cũng đã từng có... “Người ta chỉ thực sự chết, khi không còn sống trong lòng những người đang sống” (Lỗ Tấn). Người chồng đã kịp “trở về” với vợ lúc chị cần có anh. Bình sinh, mỗi khi vợ buồn khóc, anh cứ để cho nàng khóc tự nhiên, thoải mái… rồi chỉ việc lau nước mắt hộ nàng. Nhưng bây giờ thì không thể…Người có tình yêu tha thiết không bao giờ muốn người mình yêu phải đau khổ vì mình, ngay "cả khi chết đi rồi"(XQ). Hơn ai hết, anh đồng cảm với người bạn đời đang trong cú sốc tinh thần, bàng hoàng đau xót, đột ngột nhận hung tin: anh đã ra đi mãi mãi. Điệp ngữ “Lau nước mắt đi nào…”, “Lau nước mắt đi…” mở đầu cả bốn khổ thơ, như không thể có lời nào khác hơn, cứ xoáy sâu, làm thổn thức tâm can người đọc. Anh an ủi chị đừng khóc nữa, hãy “ghì lòng”, tĩnh tâm để nghe anh nói. Em “đừng mãi xót xa”, vì “Anh ở lại nơi đây giữa mênh mông song nước/ Vẫn trong lòng mẹ Việt Nam ta”. Câu thơ gợi lên sự gần gũi, ấm áp và thiêng liêng. Hồn thiêng của anh vẫn giữa trời xanh mây trắng, giữa biển biếc bao la, đâu khác gì có phần mộ ở trên đất liền.. Ở đâu cũng là ở trong lòng Tổ quốc thân yêu! Và cao cả hơn: “Để anh yên lòng hóa sóng giữa trùng khơi!”. Hình tượng “sóng giữa trùng khơi”, cách nói khiêm nhường nhưng biết bao ý nghĩa. Sóng vỗ về ôm ấp đất Mẹ quê hương, cho đẹp thêm biển trời Tổ quốc. Nhưng khi cần, sóng sẽ cồn lên dữ đội, quật đổ và dìm đáy biển sâu mọi kẻ thù…! Với sứ mệnh của người lính, còn gì cao quý hơn trung với Nước hiếu với Dân, trung- hiếu đến có thể chết vì lẽ sống ấy. Em hãy tự hào và “Hãy mỉm cười thật tươi và bước về phía trước”... Nếu không phải là anh, thì ai có đủ tư cách, dám khuyên lời này khi ngươi ta đang khóc nấc lên, tuôn dài nước mắt, đầy đau khổ?

Hi sinh cho nghĩa lớn cao nhất là hi sinh tính mệnh. Nghĩa nước anh đã trọn, nhưng tình nhà còn dang dở. Hơn ai hết, anh biết cái gia cảnh của vợ mình “còn mẹ già con dại”. Người xưa cho rằng, ở đời có ba điều bất hạnh lớn: “Âú niên thất phụ mẫu/ Trung niên thất phu thê/ Lão niên vô phụng dưỡng…”.Tất cả gánh nặng từ ba thế hệ: bố mẹ già, con thơ mồ côi bố, bản thân góa bụa, đều đè lên đôi vai gầy của người vợ trẻ. Ta bắt gặp người lính Nga trên mặt trận chống phát xit trong “Đợi anh về” của Simonov, cũng nhắn gửi về người vợ ở hậu phương những lời tâm tình như thế: “Như em từng đã biết/ Nỗi đau cần phải quên/ Hãy nhìn vào mẹ hiền/ Và các con thơ dại/ Nếu anh không trở lại…”(Hồng Thanh Quang dịch).
Cái hay của bài thơ còn ở thủ pháp hóa thân- nhập vai “kép”, chưa thấy ở đâu. Lơi an ủi của người chồng mang đậm chất lính, nhẹ nhàng, đằm thắm, thiết tha mà rắn rỏi, đầy nghị lực. Đó cũng chính là lời “tự tình”, lòng tự dặn lòng, để tự động viên an ủi mình của người vợ. Rằng, chồng ta đã vì sự nghiệp bảo vệ đất nước mà hi sinh giữa tuổi đời trung niên. Thương anh, tiếc anh, mà cứ chìm đắm mãi trong đau thương thì còn làm được việc gì, dù có khóc đến cạn khô nước mắt, nào anh có sống lại! Ở cõi thiêng làm sao mà anh "yên lòng" được. Rằng, “phía trước đường còn xa ngái…”, biết bao thử thách, ta phải đứng lên vững chãi “bước dưới mặt trời”, vượt qua mọi “phong ba bão táp”, đi tiếp “Bằng những bước chân vô cùng kiêu hãnh”. Rằng, ta phải trọn việc nước việc nhà, chăm sóc mẹ già, “lo tròn chữ hiếu”; ta sẽ vừa làm mẹ vừa làm bố thay anh, nuôi dạy con ta trưởng thành, ta sẽ sống cho ta, ngửng cao đầu, vui vẻ, lạc quan, yêu đời…Bằng sức mạnh của ý chí và tình cảm, ta sẽ sống hiên ngang “như cây xương rồng trên sa mạc” cằn khô, theo như lời di nguyện của anh:

Hãy sống cả phần anh chưa kịp sống 

Để anh biết là em đã rất yêu anh.

Lời thơ kết đọc lên nghe bình dị nhưng thật là ấn tượng với cao trào cảm xúc thơ. Vì niềm riêng đã gắn với tình chung, đạt đén đỉnh cao về tư tưởng và tình cảm. Đây là lời cuối, như lời trăng trối, lời nhắn nhủ, lời ủy thác và cả niềm mong mỏi rất nhân văn, tràn đầy lòng yêu nước, dành cho tất cả những người đang sống, hãy viết khát vọng của những người đã hi sinh.

Những từ ngữ, hình ảnh thơ đẹp trong toàn bài không hề sáo cũ, mà nó đã xua át đi phần gam màu bi thương, làm sáng tươi lên ibức chân dung tâm hồn lạc quan của những người phụ nữ có chồng hi sinh vì Dân vì Nước. 

Bài thơ mang tính thời sự nhưng không phải là loại “thơ phong trào”, “thơ nhân dịp”, nặng tính ca vè, ít giá trị thẩm m cốt để tuyên truyền như một thời chưa xa.
            Nhờ đứng vững trên tư cách cách của một người công dân yêu nước, để cho hồn thơ phát sáng, thăng hoa, có thể nói, nhà thơ đã kịp đến “lau nước mắt” cho những người bạn cùng giới, cùng trang lứa có chồng vừa mới hi sinh và góp phần chia sẻ nỗi đau khôn cùng với các gia đình liệt sĩ. “Lau nước mắt đi nào, em của anh!” nói về cái chết, có đau thương mà vẫn vững vàng, cứng cỏi, thể hiện một tư thế, một tầm vóc làm người của của người Việt Nam ta, nhất là trong hoàn cảnh thù trong giặc ngoài đang đe dọa vận nước. Nó xứng đáng đứng trong hàng ngũ những bài thơ hay, có giá trị lâu bền!

                                                                                    Phạm Văn Chữ